Heel de Peel (Piet Blankers & Herman Peeters)

boek heel de peel

Heel de Peel is een boek met vrijwel alle wetenswaardigheden over het unieke natuurgebied De Peel. Over dit hoogveen-moerasgebied is al veel gepubliceerd. In dit fraaie boek wordt dat allemaal in één band bijeengebracht. Vandaar de naam “Heel de Peel”. Het boek is uitgegeven door Stichting VEEN – de Peel). Redactie door Piet Blankers en Herman Peeters.

Een allesomvattend meesterwerk over de Peel

Zeven ervaren, deskundige auteurs beschrijven in circa 400 prettig leesbare pagina’s de volgende aspecten van dit unieke natuurgebied:

  • Geologie en geografi­e
  • Archeologie en cultuurhistorie
  • Flora en fauna
  • Ontginnings- en verveningsgeschiedenis
  • Bedreigingen en natuurontwikkeling, gericht op hoogveenherstel (héél de Peel)

Dit alles is in Heel de Peel rijkelijk geïllustreerd in full colour met grafieken, tabellen, kaarten en schitterende foto’s, van vroeger en nu. Het boek is luxe ingebonden met harde kaft, en tegen een zeer aantrekkelijke prijs verkrijgbaar.

In het boek wordt niet alleen aandacht besteed aan de twee grote Peelreservaten, de Groote Peel en de Verheven Peel, maar ook aan de talrijke kleinere Peelreservaten. Kortom: een must voor alle bewoners van de Peel en voor iedereen die geïnteresseerd is in dit zelfs voor Europese begrippen zeer bijzondere natuurgebied.

Bijgaand iets meer toelichting bij de vorming van hoogveen en wat het boek in mijn ogen uniek maakt.

De vorming van hoogveen

Veenvorming gaat niet zomaar. Het is een eeuwenlang durend proces om een metersdikke laag hoogveen te vormen. In tegenstelling tot laagveen gaat het bij hoogveen om de onverteerde resten van veenmossen. Dit plantje heeft geen wortels en leef van het regenwater. Alleen bij ideale geologische en klimatologische omstandigheden kan hoogveen ontstaan. En laat dat nu net bij de Peel het geval zijn. In figuur 1 (ontleend aan het boek) geven de auteurs inzicht in de opbouw van de ondergrond in de Verheven Peel en de Groote Peel.

illustratie Geologische ondergrond van de huidige Peel
Figuur 1 Geologische ondergrond van de huidige Peel

Tussen beide gebieden ligt een sprong in de formatie-opbouw. Dit wordt veroorzaakt door de Peelrandbreuk. Aan beide zijden van de breuk is de diepe ondergrond gevormd door fijn materiaal dat moeilijk doorlatend is voor water, de zogenaamde formatie van Breda. Ten westen van de breuk ligt deze veel dieper en is deze laag veel dikker. Aan de oppervlakte bevindt zich een dunne laag die bestaat uit stuifzanden en veen. Door jarenlange afgraving is de veenlaag verdwenen of is een dunne laag slechts over.

Veen is een grondsoort die uit afgestorven planten bestaat die groeiden in moerassige omstandigheden. Het ontstaat als de productie en afzetting van plantensoorten sneller gaan dan de afbraak ervan. Als plantenresten onder water terechtkomen, waar geen zuurstof aanwezig is, wordt de afbraak vertraagd en hopen ze zich op als veen. Het boek gaat uitgebreid in op de vorming van het hoogveen en hoe het hydrologisch zichzelf in evenwicht houdt.

kaart van De Peel rond 1850
Figuur 2 De Peel rond 1850

De meeste hoogveengebieden ontstaan in laaggelegen, moerassige gebieden. Maar in de Peel is alles anders (zie figuur 2, afkomstig uit het boek). Doordat de Peel het hoogst gelegen gebied is, is er geen aanvoer van mineralen naar het gebied mogelijk. Onder steeds voedselarmer wordende omstandigheden worden er uiteindelijk alleen nog voedingsstoffen door de lucht via het voedselarme regenwater aangevoerd. Alleen de veenmossen kunnen goed tegen deze omstandigheden. Het veenmosplantje ruilt zure H+ deeltjes om tegen mineralen zoals kalium en magnesium. Dit maakt het meertje steeds zuurder en dat remt weer de groei van bacteriën, waardoor ook de afbraak van de veenmosresten steeds moeilijker wordt. Het zuurstofgehalte daalt en dat remt de afbraak nog verder. Het veenmos gaat zich ophopen en de hoogveenvorming is begonnen. Toch bijzonder dat op een hooggelegen rug tussen Brabant en Limburg een hoogveenmoeras is ontstaan. De auteurs leggen aan de hand van vijf oorzaken uit hoe dit kan in de Groote Peel en in de Verheven Peel. Er zijn overeenkomsten en verschillen tussen beide gebieden die verklaren hoe beide peelgebieden zijn ontstaan.

Verschillen en overeenkomsten tussen De Verheven Peel en De Groote Peel
Figuur 3 Verschillen en overeenkomsten tussen De Verheven Peel en De Groote Peel
Uniek

Naast een geologische verklaring geeft het boek uitstekend inzicht in andere aspecten zoals het cultuurhistorisch erfgoed en de grondleggers van de eerste veenexploitaties. De arbeidsomstandigheden, de armoede, de relatie met de opzichters, de gemeenten en nog vele andere partijen komen in beeld, letterlijk en figuurlijk. Het is mooi om te ervaren hoe de auteurs evenwicht aanbrengen tussen het cultuurhistorisch respect voor de veenafgraving en de teloorgang van een uniek natuurgebied.

De paar restanten die zijn overgebleven worden gekoesterd. Diverse bewegingen in en rondom de Peel hebben zich afgelopen decennia ingezet om de Peel te behouden. Met succes maar het nam jaren van procederen in beslag. De politiek komt nog te vaak op op voor de belangen van de landbouw ten koste van het behoud van natuur. Tegen de achtergrond van de stikstofproblematiek zijn drastische maatregelen in de landbouw rondom de Peel hard nodig. Aan de hand van succesvolle interventies maken de auteurs duidelijk wat eerst onmogelijk leek toch uiteindelijk haalbaar is gebleken. Anderzijds we zijn er nog lang niet: het draagvlak voor natuurontwikkeling is nog steeds laag bij de politieke partijen. Economische belangen gaan voor ook al is het niet duurzaam of in strijd met Europese afspraken om natuur te beschermen.

Desondanks blijven de auteurs hoopvol over de toekomst.

Met veel bewondering en respect heb ik gelezen over de plannen en maatregelen van de stichting VEEN. Niet tegenover de varkensboeren maar met hen probeert de stichting te komen tot duurzame oplossingen voor natuur en economie. En zo moet het.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *