Mijn schild afwerpen is niet zo makkelijk
Mijn vorige blog ging over de verdedigingsschilden die het ego gebruikt om kwetsbaarheid af te schermen. Maar dit leidt niet tot effectief gedrag, goede samenwerking of ontwikkeling van mezelf. Het afwerpen van de schilden is de weg om te gaan, dat weet ik inmiddels wel. Aangeven wat me beweegt en wat ervoor mij toe doet, is wat telt en wat mijn omgeving (familie, collega’s, vrienden) waardeert als authentiek aan mij en wat een ‘vollere communicatie’ oplevert. Wat het tonen van kwetsbaarheid of kwetsbaar-zijn zo lastig maakt, is dat schaamte in de weg kan staan. Deze blog gaat over schaamte, aan de hand van het boek Dare to Lead van Brene Brown.
Schaamte zit in de weg
Als ik mijn schilden afdoe en mijzelf open stel naar anderen wat er in mijzelf echt omgaat, dan ga ik vaak dubben: wel of niet vertellen, wel of niet meedoen, wel of niet meezingen, wel of niet als eerste opstaan, etc. En als ik dan besluit om toch te vertellen of mee te doen, dan maakt zich al snel een blozend gevoel van mij meester. Ik weet niet of dit schaamte is zoals Brene Brown het beschrijft, maar het komt er dicht bij in de buurt. Mijn ego is bereid om wat er in me omgaat, zo af te schermen dat ik het goed doe in de ogen van de buitenwereld. Uit de zestien verdedigingsschilden kiest het ego een passend schild zodat ik een stevige, sterke indruk afgeef – en als het nodig is, dan fluistert mijn ego de woorden in die niet zwak overkomen: een leugentje om bestwil? Het doet me denken aan de serie “keeping up appearances“, waarin Hyacinth probeert zo goed mogelijk over de bühne te komen; zwaktes tonen is niet aan haar besteed. Volgens Brown begrijpt het ego niet dat het isoleren van kwetsbaarheid ons uiteindelijk toch niet zal weerhouden van schaamte gevoelens. Ze treden hooguit later op.
Brown benoemt drie kernpunten van schaamte (1-2-3):
- We all have it. Shame is universal and one of the most primitive human emotions that we experience. The only people who don’t experience shame are those who lack the capacity for empathy and human connection. Here’s your choice: ‘Fess up to experiencing shame or admit that you’re a sociopath. Quick note: This is the only time that shame seems like a good option.
- We’re all afraid to talk about shame. Just the word is uncomfortable.
- The less we talk about shame, the more control it has over our lives.
Brown koppelt het begrip schaamte aan de angst om niet meer in verbinding te staan (met de ander, de groep). De angst dat iets wat ik heb gedaan of heb gefaald te doen, me vervolgens “onwaardig voor verbinding” maakt. Zij definieert schaamte als een “intens pijnlijk gevoel of ervaring van de gedachte dat we tekort schieten en dat we daarom liefde, geborgenheid en verbinding niet waard zijn”. Uit haar onderzoek noemt ze diverse vormen van schaamte. Het is een interessant lijstje:
- Shame is getting laid off when we’re expecting our first child.
- Shame is hiding my addiction.
- Shame is raging at my kids.
- Shame was my response to seeing my parents’ shame when I came out.
- Shame is covering up a mistake at work and getting caught.
- Shame is failing at my business after my friends invested in it.
- Shame is getting a promotion, then getting demoted six months later because I wasn’t succeeding.
- Shame is my boss calling me a loser in front of our colleagues.
- Shame is not making partner.
- Shame is my wife asking me for a divorce and telling me that she wants children, but not with me.
- Shame is getting sexually harassed at work but being too afraid to say anything because he’s the guy everyone loves.
- Shame is constantly being asked to speak on behalf of all Latinos in marketing meetings. I’m from Kansas. I don’t even speak Spanish.
- Shame is being proud of a completed project, then being told it wasn’t at all what my boss wanted or expected.
- Shame is watching things change so fast and no longer knowing how and where I can contribute.
Ik kan me goed voorstellen dat de schaamte voor de persoon zelf pijn doet. Je ziet het niet, maar het is er wel. Wat het niet makkelijker maakt, is dat schaamte niet iets is om makkelijk over te praten; het vraagt moed. Bovendien is er al snel begripsverwarring. Is schaamte hetzelf als je schuldig voelen? Of verlegen zijn? Of vernedering ervaren?
Schaamte of schuld?
Waar schaamte vaak voorkomt in samenhang met verslaving, geweld, depressie, eetstoornissen, heeft schuld (me schuldig voelen) geen samenhang hiermee. Als ik sorry zeg voor iets wat ik gedaan heb, en me herstel of wanneer ik mijn gedrag aanpas omdat het niet overeenkomt met de waarden (van de andere persoon of de organisatie), dan is schuld – en dus niet schaamte – de drijvende kracht. Schuld is volgens Brown een psychologisch oncomfortabel gevoel maar wel behulpzaam. De cognitieve dissonantie die volgt uit het schuldgevoel is de uiteindelijke drijfveer van betekenisvolle verandering. Schaamte daarentegen tast de bereidheid in mezelf aan om te geloven dat ik kan veranderen en het beter kan doen. “Schaamte is geen kompas voor moreel gedrag; het leidt juist meer tot destructief, kwetsend, immoreel of zelfverhogend gedrag.”
Vernedering voelt vreselijk en kan uitdraaien op schaamte maar het is minder ernstig dan schaamte. Omdat bij schaamte het gevoel van falen geïnternaliseerd wordt terwijl vernedering in principe ervaren wordt als iets wat niet over jezelf gaat. Als ik vernedering voel maar niet schaamte, dan kan ik ook zelf in actie komen, of terugvechten. Ik blijf in contact met mijn waarden terwijl ik het probleem probeer op te lossen.
Verlegenheid is van de bovenstaande emoties de minst serieuze en het minst impactvolle. Het keurmerk van verlegenheid is dat als ik iets gênants zou doen, ik me niet alleen voel. Ik weet dat anderen zelfde dingen gedaan hebben en dat het gevoel zo weer voorbij is.
Schaamte is ‘het moeras van de ziel (swampland of the soul)’. Mensen zijn bang om te falen. Ben ik wel goed genoeg? In een TED toespraak over schaamte gaat Brown er dieper op in. Ik heb weinig moeite om een moeilijk gesprek met een collega of klant aan te gaan, maar voor een presentatie aan een groot publiek voel ik het gevoel van verlegenheid sneller komen. Zeg ik wel de goede dingen? Sluit het aan bij wat zij willen horen? Is het in overeenstemming met de waarden van de organisatie? Val ik niet buiten de boot als ik zeg wat ik er werkelijk van vind? Dan kan het gebeuren dat ik schaamte achteraf ervaar wanneer de momenten door mijn hoofd opnieuw afspelen.
Schaamte is vaak verborgen, diep achter de muren van de organisatie. Het is best moeilijk om schaamte te spotten, maar het zit verstopt in perfectionisme, roddelen, bevoordelen, intimidatie, discriminatie, plagen, etc. Goede (moedige) leiders zorgen ervoor dat mensen zich niet hoeven te schamen door een omgeving te bieden die veilig is om te zeggen wat er speelt en te zijn wie je bent. Met onderhandelen heb ik geleerd om hard op de zaak te zijn en zacht op de mens. Als in een reorganisatie de formatie wordt afgebouwd, dan moeten er lastige gesprekken gevoerd worden met de mensen die ‘eruit moeten’. Hoe moeilijk zijn deze gesprekken voor degene die de boodschap gaat horen: dat kan fors beschamend zijn… “heb ik mijn werk dan niet goed gedaan? waarom heeft de baas me dat niet eerder verteld, waarom nu pas? waarom ik en niet de ander? ben ik dan echt niet goed?” De manager op zijn beurt ziet zelf ook tegen het gesprek op …. Ik ken niemand die dit soort gesprekken met plezier doet, maar goed. De manager denkt: “hoe leg ik de situatie en de boodschap uit? en wat gebeurt er als het gesprek de verkeerde kant opgaat? ik ben er eigenlijk totaal niet goed in; heb het nooit goed gekund; kan ik het uitbesteden aan HR?” Schaamte zit beide partijen in de weg.
Ik probeer in deze gesprekken de context te geven en mijn verlegenheid weg te stoppen achter een muur van ‘ik weet waarover ik het heb en dit is wat ik je ga vertellen’. Klinkt goed, maar zelfs nu ik dit schrijf, schieten me meerdere momenten van schaamte nog steeds te binnen.
Empathie en schaamte?
Kan ik me verweren tegen schaamte? Jazeker, zegt Brown, door authentiek te zijn wanneer je schaamte voelt, “to move through the experience without sacrificing our values, and to come out on the other side of the shame experience with more courage, compassion, and connection than we had going into it. Ultimately, shame resilience is about moving from shame to empathy – the real antidote to shame.” Ik ben me inmiddels door het lezen van dit boek meer bewust geworden van de verdedigingsschilden en de schaamte; als ik het merk of voel dat het speelt, dan zal ik het doorbreken en ga ik ervoor, ondanks het besef dat ik kan falen en niet ‘aan de verwachtingen van anderen’ voldoe – maar ja, wat dan nog, so what?
Volgende blog over empathie
In mijn volgende blog ga ik verder in op het hoofdstuk over empathie en zelf-compassie. Hoe ga je met schaamte om? En hoe kun je schaamte ‘onderuit halen’? Wat betekent empathie hierin en hoe dan?
Een overzicht van de blog serie over dit boek en mijn ervaringen heb ik hier gebundeld.