De site adagia.eu wordt beheerd door Bart Vrancken. Adagia bevat berichten over leiderschap, boeken, kaarten maar ook over het installeren van een eigen mailserver, het hosten van een website tot aan de opzet van een eigen persoonlijke cloud beveiligd met een eigen VPN verbinding. Adagia is een verwijzing naar 15e eeuws filosoof en humanist Desiderius Erasmus.
Wie was Erasmus?
Desiderius Erasmus werd omstreeks 1466 geboren in Rotterdam. Hij groeide op in de periode tussen de Late Middeleeuwen en de Renaissance. Erasmus was een van de eerste humanisten en heeft belangrijke invloed gehad op de filosofische groei in nieuwe inzichten over de wereld en de plaats van de mens hierin: een centrale plek in de wereld. Hij schuwde niet om afstand te nemen van de regels waarin het geloof door de kerk uitgedragen werd. Erasmus leefde immers in een tijd van grote veranderingen. Heel wat normen en waarden werden op de helling gezet en nieuwe idealen traden op de voorgrond. De boekdrukkunst maakte zijn opgang, Christoffel Columbus ontdekte de Nieuwe Wereld en de kunst en wetenschappen beleefden ongeziene hoogtepunten.
Kritiek op de Bijbel
Erasmus onderhield gedurende zijn hele leven een drukke briefwisseling met talrijke geestesverwanten. Zo had hij in beperkte mate een zekere sympathie voor de nieuwe godsdiensttheorieën van Maarten Luther, maar volgde hem geenszins in zijn radicale kritieken op de Katholieke Kerk. Er volgde uiteindelijk een pennestrijd tussen Erasmus en Luther. In het geschrift De libero arbitrio diatribe sive collatio (collatie over de vrije wil) trok Erasmus de leer van Luther in twijfel over de verlossing van de mens. Luther zou volgens Erasmus de rol van de vrije wil van de mens onderschatten ten opzichte van de rol van de goddelijke genade. Verder stelt Erasmus dat de gangbare Latijnse bijbelvertaling (de Vulgaat) vol fouten zit. Hij brengt een nieuwe, tweetalige bijbel uit, zodat mensen zelf de vertaling kunnen controleren. Erasmus’ kritiek op de katholieke kerk maakt de weg vrij voor de Reformatie. Toch doet hij zijn best om een kerkscheuring te voorkomen. Met Luther raakt hij in een stevige discussie over de vrije wil. Luther meent dat de menselijke wil een slaaf is van de zonde, totdat God ons redt.
Pleiter voor tolerantie
Erasmus kenmerkte zich trouwens altijd door zijn pleidooien voor tolerantie. Zou Erasmus hiermee een grondlegger zijn geweest van de tolerantie die de Republiek der Verenigde Nederlanden zo vroeg al kenmerkte in de zestiende eeuw? Hij pleitte voor verdraagzaamheid tussen volken: oorlogen om de enkele reden dat volken een andere taal spraken, was een doorn in zijn oog. Ten tweede werd zijn gedachtegoed bepaald door door de vrijheid van mensen. Over de vrijheid schreef hij onder meer in 1516 de vorstenspiegel Institutio, Opvoeding van een christelijke vorst, voor de jonge koning van Spanje, de latere keizer Karel V. Daarin stelt hij dat de mens vrij is en dat een christen daarom niet tiranniek mag heersen over christenen en hen niet als slaven mag behandelen. Eigenlijk vreemd te bedenken dat de Bijbel, en zeker het nieuwe testament heel duidelijk is over hoe je je als christen in het leven moet staan. En toch denkt de mens het beter te weten en denkt hij te kunnen heersen over anderen. Het was toen al zo en het is helaas nu nog steeds zo.
Hoewel Erasmus voor tolerantie tussen de diverse opvattingen pleitte, kenmerkte de zestiende eeuw zich door wederzijdse verkettering, vrijheidsbeperking en antisemitisme. Toch had hij invloed omdat zijn pleidooien de basis vormden voor de tolerantiegedachte van latere 16e-eeuwse denkers zoals Coornhert en Willem van Oranje. De tolerantie voor Erasmus ging niet zozeer om de vrijheid voor de enkeling (voor Joden wees Erasmus die zelfs af), maar meer om de vrijheid van wetenschap en ideeën.
Inspirator van adagia.eu
Wat mij inspireert aan Erasmus is, dat hij ondanks zijn geboorte als bastaardkind – en daarmee een verschoppeling – zich ontwikkeld heeft tot een belangrijk theoloog en filosoof die met zijn werken en inzichten een basis heeft gelegd voor een tolerante en verdraagzame houding tussen opvattingen. Hij heeft het aangedurfd om de heersende opvattingen publiekelijk aan te vechten en een nieuwe visie hier tegenover te stellen die het primaat van de kerk over de uitleg van de Bijbel koppelde aan de vrijheid van ideeën en verdraagzaamheid tegenover andere opvattingen. In zijn klassieker Lof der zotheid neemt hij priesters, pausen en geleerden van zijn tijd op de hak. Het boekje maakt hem zo populair dat hij de eerste schrijver in Europa werd die genoeg inkomsten verdiende met het uitgeven van boeken. Het wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke werken van de westerse beschaving en ook als een boek dat geholpen heeft de weg vrij te maken voor de Reformatie. Op Wikipedia is nog veel meer informatie over hem te vinden.
Wat betekent adagia?
Zijn eerste boek Terug in Parijs schreef hij in 1500, een verzameling Adagia, ofwel spreekwoorden. Het eerste succesboek in de jonge geschiedenis van de boekdrukkunst. De Adagia is een verzameling Griekse en Latijnse spreuken en korte betogen van de Nederlandse theoloog en humanist Desiderius Erasmus. Wikipedia zegt hierover dat “de aforismen van de Adagia veelal voorzien zijn van uitgebreide voetnoten, korte opstellen over politieke of morele onderwerpen. In sommige stukken trok hij fel van leer tegen misstanden die hij zag in het functioneren van kerk en staat (…). Erasmus introduceerde de brede term adagium in de titel om uitspraken van een veelomvattend scala aan auteurs te vergelijken met spreekwoorden uit zijn eigen tijd. Zo ontstond de mogelijkheid om antieke argumenten toe te passen in eigentijdse situaties op een manier die in de middeleeuwen ondenkbaar was geweest. Het genre van verzamelde opmerkingen zou in de Renaissance onder humanisten een hoge vlucht nemen, maar de meestgelezen Adagia in de 16e eeuw waren die van Erasmus. Zijn spreuken vergezelden hem op al zijn tochten en verspreidden zich al tijdens zijn leven in verschillende invloedrijke vormen over Europa.”
Spreekwoorden uit de Adagia die ik aansprekend vind:
1.1.34. Gratia gratiam parit
Gunst baart gunst: over het ontstaan van vriendschappelijke relaties.
1.2.82. Ex umbra in solem educere
Iets uit de schaduw in het zonlicht brengen: over het zichtbaar maken van wat nog verborgen onbenut algemeen beschikbaar was. Erasmus komt de uitdrukking overal in de literatuur tegen en geeft als eigen voorbeeld dat Socrates de filosofie vanuit de schaduw in het zonlicht heeft gebracht.
2.1.12. Difficilia quae pulchra
Wat mooi is, kost moeite (mijn latijn leraar noemde deze meermaals).
2.2.93. Quaevis terra patria
Heel de wereld is mijn vaderland.
3.2.65. Aquila non captat muscas
De arend vangt geen vliegen: wie belangrijk is, houdt zich niet bezig met kleinigheden.
Tot zover enkele adagia van Erasmus. Wil je meer over weten over wie ik ben, klik dan hier.