Armoede bestrijden lukt niet door hoogopgeleide mensen beleid te laten maken
Hoe de meeste welvarende mensen denken over armoede, klopt van geen kant. In deze spoedcursus voor mensen met geld laat Tim ’S Jongers zien: armoede bestrijden kan pas als zij anders leren kijken.
Armoede is je eigen schuld. Armoede is niet meer dan een gebrek aan geld. Armoede leidt tot domme en ongezonde keuzes. In een land geregeerd door welvarende, hogeropgeleide mensen wordt op een beperkte en soms zelfs schadelijke manier naar armoede gekeken. Tim ’S Jongers groeide op in armoede, ging uiteindelijk studeren, deed onderzoek naar armoede en doet nu beleidsvoorstellen om het tegen te gaan. Daarom schreef hij dit boek: een spoedcursus armoede, bedoeld voor mensen met geld. Want armoede bestrijden kan pas als zij anders leren kijken. Tim ’S Jongers (1981) is politicoloog, bestuurskundige en directeur van de Wiardi Beckman Stichting.
Recensie
Dit boek heb ik gekregen bij een gelegenheid. Het heeft enkele maanden op mijn bureau gelegen voordat ik het ben gaan lezen. Misschien had dat te maken met de weinig aansprekende titel van het boek: ‘Armoede uitgelegd aan mensen met geld‘. Ik behoor tot deze categorie en heb een mening over het armoedebeleid in Nederland. Overigens kan ik beter zeggen: ik heb er een niet nader onderbouwd beeld bij. Armoede is een bestuurskundig begrip dat wordt bepaald door de armoedegrens. Voor het meten van armoede is een armoedegrens het gebruikelijke uitgangspunt. Is er minder te besteden dan die grens, dan wordt iemand als arm beschouwd. Het lezen van het boek heeft mijn beeld over armoede doen kantelen naar armoede als een veelzijdig te interpreteren begrip. Het is niet alleen een kwestie van geld. Het verleden, de schaamte, de gevoelens van minderwaardigheid, de vicieuze cirkel van weinig geld, ongezond eten en slechte gezondheid, het wegkijken in de maatschappij van armoede en tegelijkertijd het verheerlijken ervan op televisie (armoedeporno): armoede kent vele gedaanten.
Het boek van Tim ‘S Jongers is een toegankelijk werk waarin de auteur armoede bespreekt vanuit zijn persoonlijke ervaringen en professionele inzichten. ‘S Jongers, die zelf opgroeide in armoede, doorbreekt de clichés en misverstanden rondom dit thema en biedt een genuanceerde kijk op de dagelijkse realiteit van mensen die in armoede leven. Hij geeft vele voorbeelden van de systeemgerichte aanpak om armoede te bestrijden die keer op keer gedoemd is te mislukken. Bij de ondersteuning van iemand in armoede staat niet de kwetsbaarheid voorop, maar het tegengaan van profiteren. De eerste vraag is dan: ‘waar heb je recht op?’ in plaats van ‘wat heb je nodig?” De rechtmatigheid van de besteding van publiek geld staat voorop. Niet het doelmatig aanwenden ervan.
Kapitalen
Armoede moet je bekijken door de lens van drie ‘kapitalen’: financieel, cultureel en sociaal kapitaal. Je hebt financieel kapitaal (een baan die voldoende geld oplevert) nodig en je moet in staat zijn om je de gewoonten en normen eigen te maken van de maatschappij waarin je leeft (cultureel kapitaal). Met sociaal kapitaal doelt de schrijver op de vaardigheden om normale gesprekken te voeren, te reflecteren over jezelf en je te verplaatsen in het perspectief van de ander (denk aan de collega met wie je samenwerkt). ‘S Jongers voegt er nog een vierde kapitaallens aan toe: voldoende instantiekapitaal. Je moet de weg leren vinden naar de instanties, de omgang met de ambtenaren, het correct invullen van de formulieren en het leren praten in de begrippen die de instanties vanuit hun beleid hanteren zodat je recht hebt op ondersteuning van de instantie.
Net als werken is je staande houden in de samenleving niet alleen iets wat je moet willen, je moet het ook kunnen. Vaak is er een grote dosis levensgeluk vereist. Moed is nodig om jezelf uit de armoede naar een werkend bestaan te tillen. Het kost veel moeite, teleurstellingen, frustratie en pijn. Het is de schrijver gelukt en dat is bewonderswaardig.
Armoedegrens
Het SCP heeft een nieuwe methode gepubliceerd om de armoede in Nederland te meten. De armoedegrens varieert tussen typen huishoudens. Met meer mensen in een huishouden is er immers meer nodig voor de minimale levensbehoeften. De hoogte van de armoedegrens voor een huishouden hangt af van het aantal volwassenen en het aantal kinderen in het huishouden, de leeftijd van de kinderen (0-12 jaar of 13-17 jaar) en het aantal studenten in het huishouden. De armoedegrens voor een alleenstaande lag in 2023 gemiddeld op 1.510 euro per maand. Dit is de armoedegrens uitgaande van normbedragen voor de huur en energie (respectievelijk 590 euro en 145 euro voor een alleenstaande). De grens bevat niet de verplichte premie voor de basiszorgverzekering en het eigen risico, omdat deze al op het inkomen in mindering worden gebracht. Voor een paar met twee kinderen tot en met 12 jaar was de grens gemiddeld 2.535 euro per maand. Waren er twee puberkinderen dan ging het om 2.910 euro bij een tweeoudergezin. Bij een eenoudergezin met twee pubers ging het om gemiddeld 2.500 euro per maand (bron: SCP).
Bij het hanteren van normbedragen gaat het fout. Los van het feit dat huur en energie niet hetzelfde zijn maar van regio tot regio (wijk tot wijk) verschillen, legt ‘S Jongers uit hoe armoede veel meer is dan een tekort aan geld. Het is een complex web van beperkingen, stigma, en stress dat diep inwerkt op de fysieke en mentale gezondheid, relaties, en kansen van mensen. ‘S Jongers benadrukt dat armoede vaak voortkomt uit structurele ongelijkheid en niet zomaar opgelost kan worden met goedbedoelde adviezen of incidentele hulp.
Met pakkende anekdotes uit zijn eigen leven als dakloze in Antwerpen laat hij zien hoe armoede een impact heeft op het maken van keuzes en hoe moeilijk het is om de vicieuze cirkel te doorbreken. Tegelijkertijd stelt hij kritische vragen over de rol van beleid, de politiek en onze samenleving in het aanpakken van ongelijkheid.
Tim ‘S Jongers roept in dit boek op tot meer begrip, respect en actie om een rechtvaardiger samenleving te creëren. Zijn boodschap is zowel confronterend als hoopvol en laat zien dat verandering mogelijk is, mits we de juiste prioriteiten stellen en luisteren naar de stemmen van mensen die armoede daadwerkelijk ervaren.
Afsluitend
Ik citeer de schrijver:
Dus mocht je op het punt zijn gekomen waarop je jezelf afvraagt: wat kan ik in mijn eentje doen? Nou, dat is niet zo ingewikkeld: bied tegenmacht. Bevecht hardnekkige opvattingen over armoede. Stel constant je eigen logica, normen en waarden ter discussie, en vraag je af of jouw beelden wel kloppen met de realiteit van een leven in armoede. En of je wel voldoende doet om dichter te komen bij de mensen over wie je zo graag oordeelt.