De maatschappelijke transitie naar een duurzame en inclusieve samenleving stelt organisaties voor fundamentele uitdagingen. Klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, sociale ongelijkheid en schaarste aan grondstoffen vragen om structurele investeringen in nieuwe technologieën, infrastructuren en bedrijfsmodellen. Bestuurders en investeerders staan voor keuzes in een onvoorspelbare wereld, waarin klassieke investeringsmodellen tekortschieten. In mijn recent gepubliceerde artikel in Holland Management Review (HMR) pleit ik voor een nieuwe benadering: onzekerheid niet zien als een hindernis, maar als een strategisch instrument en bron van waarde.
De grenzen van klassieke investeringsbeoordeling
Veel organisaties gebruiken nog altijd de Netto Contante Waarde (NCW)-methode om investeringen te beoordelen. Deze methode berust uitsluitend op financiële waarde en werkt goed wanneer toekomstige kasstromen voorspelbaar zijn. Maar bij transitievraagstukken zoals de overgang naar duurzame energie, circulaire economie of regeneratieve landbouw, domineren onzekerheden. Technologieën zijn in ontwikkeling, regelgeving evolueert continu en maatschappelijke voorkeuren veranderen. De lange terugverdientijden en hoge systeemcomplexiteit maken NCW-uitkomsten extreem gevoelig voor uitgangspunten die lineair vanuit het heden naar de toekomst worden geëxtrapoleerd. Bovendien blijft de exclusieve focus op financiële waarde effecten op milieu en maatschappij buiten beschouwing, terwijl juist deze factoren op langere termijn bepalend zijn voor de prestaties van een onderneming.
Van financiële focus naar integrale waardecreatie
Een toekomstgerichte investeringsbeoordeling vereist een integrale benadering, waarbij investeringen bijdragen aan drie waardedimensies:
- Financiële waarde (FV): positieve kasstroom en rendement op kapitaal;
- Sociaal-maatschappelijke waarde (SV): bijdrage aan gezondheid, gelijkheid en onderwijs;
- Ecologische waarde (EV): behoud van ecosystemen, CO₂-reductie en tegengaan van biodiversiteitsverlies.
Alleen investeringen die positief scoren op alle drie de assen kwalificeren als duurzame waardecreatie. Nieuwe richtlijnen, zoals de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), maken expliciet hoe bedrijven presteren op deze drie waarden. Transparantie wordt steeds belangrijker voor investeerders die bredere afwegingen willen maken dan louter financieel rendement.
Onzekerheid als kernkenmerk van transities
Duurzaamheidsinvesteringen kenmerken zich door diepe onzekerheid: niet alleen statistische variaties, maar ook onduidelijkheid over relevante scenario’s, modellen en waarderingen. Deze diepe onzekerheid vereist een andere benadering dan traditionele kansberekeningen. Bedrijven die vasthouden aan bestaande modellen, creëren een vals gevoel van zekerheid en worden kwetsbaar voor disrupties. Een proactieve benadering is essentieel: actief inspelen op veranderingen in regelgeving, technologie en markt.
Strategisch handelen onder transitieonzekerheid
Tijdens een transitie kan een businessmodel langere tijd verlieslatend zijn. Markten zijn onvolwassen, technologie is onrijp en consumentenvoorkeuren belemmeren massale adoptie. Toch is niet veranderen minstens zo riskant. Bedrijven die succesvol transformeren – zoals DSM, dat zich ontwikkelde van steenkoolwinning tot een wereldspeler in fijnchemie en biotechnologie – laten zien dat wendbaarheid en weerbaarheid cruciaal zijn. Het relativeren van angst voor verandering begint bij het besef dat stilstaan geen veilig alternatief is.
Antifragiele systemen: sterker door tegenslagen
In complex-adaptieve systemen kunnen kleine interventies grote effecten hebben. Het concept van antifragiliteit (Nassim Taleb) biedt handvatten: systemen die sterker worden door variatie en schokken, in plaats van systemen die enkel gericht zijn op overleven. Voorbeelden zijn organisaties die in korte cycli werken, snel inspelen op veranderingen en leren van feedback. Ook op persoonlijk niveau geldt: uitdagingen omarmen als groeimogelijkheden versterkt veerkracht en aanpassingsvermogen.
Reële optietheorie: flexibiliteit als waarde
De reële optietheorie biedt een bruikbaar denkkader voor investeringsbeslissingen onder onzekerheid. Flexibiliteit – zoals de optie om te wachten, op te schalen, te stoppen of te switchen – heeft waarde. Een voorbeeld is een energiebedrijf dat investeert in slimme thuisbatterijen. Door te starten met een kleinschalige pilot en pas op te schalen bij succes, kan het bedrijf leren en risico’s beperken. Deze benadering maakt het mogelijk om onzekerheid niet als bedreiging, maar als kans te zien.
Naar een nieuw besliskader voor bestuurders
Bestuurders en managers moeten onzekerheid omarmen als bron van waarde. Dit vergt nieuwe vaardigheden, zoals systems thinking, omgaan met paradoxen en langetermijndenken. Een aangepaste governance, ruimte voor adaptief beleid en het openhouden van strategische opties zijn essentieel. Daarnaast moeten key performance indicators worden uitgebreid met maatschappelijke impact, aanpassingsvermogen en robuustheid.
Conclusie
De grote maatschappelijke opgaven van deze tijd vragen om andere investeringsbeslissingen dan in het verleden. Bestuurders die richting willen geven aan transities moeten afstand nemen van lineair denken en korte-termijn winstmaximalisatie. Door integrale waardecreatie te combineren met beslissingsflexibiliteit, ontstaat een investeringskader dat beter bestand is tegen onzekerheid en aansluit bij de urgenties van deze tijd.
Het artikel is verschenen in Holland Management Review (HMR) en is ook te vinden op LinkedIn.